Jakie są rodzaje yerba mate? Jakie są właściwości zdrowotne yerba mate?

Yerba mate uchodzi za gorzki, cierpki napar bez żadnej różnorodności. Tymczasem istnieje tyle rodzajów yerba mate, ile jest podniebień – wszystko po to, aby każdy mógł się cieszyć jej smakiem i właściwościami. Niezależnie od tego, czy jest intensywny, aksamitny, z cytrusami, przyprawami czy miętą, mate to zdrowy i pełen smaku napój, który warto bliżej poznać.

Czym jest yerba mate?

Yerba mate to napar przygotowywany z rośliny drzewiastej, która rośnie na polach i plantacjach dużej części Ameryki Południowej. Rośliną tą jest ostrokrzew paragwajski (Ilex paraguariensis), który w stanie dzikim osiąga nawet do 20–30 metrów wysokości. Jego liście i patyczki są zbierane, suszone i cięte na odpowiednie kawałki, zanim zostanie z nich zrobiona „herbata”, którą w Polsce nazywamy yerba mate.

Technicznie rzecz biorąc, mate nie jest herbatą, ale bardzo szczególnym rodzajem naparu, który zwykle spożywany jest na ciepło. Dość popularne jest również picie go na zimno w formie zwanej terere. Yerba mate swoją nazwę zawdzięcza prostemu tłumaczeniu: zioła – herba – yerba, czyli suszone lub świeże liście i patyczki ostrokrzewu, które pije się w matero – naczyniu przeznaczonym do zalewania ziół.

Historia yerba mate, czyli kawałek kultury

Działanie yerba mate zostało odkryte przed XVII wiekiem przez Indian Guarani, którzy zamieszkiwali terytorium Paragwaju: od stóp wschodnich Andów aż po wybrzeże Oceanu Atlantyckiego. Dawniej kraj ten rozciągał się aż na ziemie dzisiejszej Argentyny, Urugwaju, Boliwii i południowej Brazylii. Tam żyli Guarani, którzy pili mate, i tam też pije się ją do dziś.

Europejczycy, którzy przybyli na kontynent południowoamerykański i założyli tam kolonie, prowadzili bardzo centralistyczną i autorytarną politykę. Mimo to terytoria lokalne i regionalne zachowały swoją kulturową specyfikę. Jedną z jej cech wyróżniających była właśnie yerba mate: smaczny, orzeźwiający napar. Dla Indian Guarani było to święte ziele, dar Matki Ziemi.

Kiedy w XVII wieku do plemienia Guarani zawitali jezuiccy misjonarze z dorzecza Parany, zachwycili się zaletami liści i pędów yerba mate. Prowadzili nawet własną plantację ostrokrzewu paragwajskiego, ale gdy zakon został poddany kasacie, zapomniano o mocy tego krzewu. Dopiero gdy Frederico Neumann założył własną plantację w Paragwaju, powróciła sława właściwości yerba mate.

Wówczas Europejczycy również zainteresowali się rośliną uprawianą obecnie na plantacjach w Argentynie, Brazylii, Chile, Peru, Paragwaju i innych krajach Ameryki Południowej. Przez wiele lat yerba mate stanowiła bardzo niewielką część całkowitego eksportu z Ameryki Łacińskiej, ale dziś jest już ważnym towarem handlowym dla kilku krajów, zwłaszcza Brazylii i Argentyny. W ciągu ostatnich lat sprzedaż mate eksplodowała również w Europie.

Zróżnicowane typy yerba mate

Rodzaje yerby są bardzo różne, więc jeśli nie lubisz smaku pierwotnego napoju, musisz wiedzieć, że jest wiele gatunków yerby, z których możesz wybierać w zależności od swoich upodobań. Warto wiedzieć, że kiedy pijesz mate, każdy szczegół ma wpływ: rodzaj suszu, dodatki czy proporcje. Może to zmienić smak, intensywność i właściwości napoju, dlatego każda marka ma różne rodzaje yerba mate, zaspokajające gusta nawet wybrednych konsumentów. Aby wybrać dobrą yerba mate, musisz wziąć pod uwagę mieszankę, z której została sporządzona.

Napar może składać się z trzech głównych elementów, które decydują o jej smaku:

• liście – są głównym elementem yerba mate, ponieważ zawierają dużo smaku i aromatu, który utrzymuje się przez cały czas jej przygotowania i picia,
• pył (sproszkowane liście) – to właśnie on nadaje intensywność smaku na początku jego przygotowania. Proszek parzy się i dyfunduje znacznie szybciej niż liście, więc dużo wcześniej traci smak.
• drobne gałązki – są to łodygi ostrokrzewu paragwajskiego, składnik zawierający mniej smaku, ale pozwalający „rozcieńczyć” mate i uczynić napar mniej mocnym.

Yerba mate – gatunki, które trzeba znać

Podstawowe rozróżnienie gatunków yerba mate to odmiany związane z miejscem jej pochodzenia. Wszystkie rodzaje bazują na tej samej roślinie, ale smak, kolor i moc zależą od metody produkcji.

• Yerba brazylijska – Brazylia jest największym producentem, który dostarcza różne rodzaje yerba mate. Istnieje jednak faworyt, który bardzo różni się od mate z innych krajów. Brazylijską yerbę nazywa się również chimarrao lub erva mate. Ten gatunek yerby składa się z drobnego, neonowozielonego pyłu z bardzo małą ilością łodyg i liści. Brazylijska yerba mate wygląda bardzo podobnie do japońskiej herbaty matcha. Nietypowy kolor zawdzięcza temu, że liście nie leżakują i nie dojrzewają po zbiorze. W smaku nie jest cierpka, lecz bardziej trawiasta, a nawet słodka.
• Yerba argentyńska – Argentyna jest drugim co do wielkości producentem yerba mate (po Brazylii). Tamtejsze typy yerba mate charakteryzują się wysokim procentem liści i łodyg w składzie, a mniejszą ilością pyłu w porównaniu z innymi odmianami. Liście i łodygi są grubiej przycięte, co ułatwia przygotowanie naparu i delektowanie się nim przez bombillę (rurkę do picia). Ma delikatnie goryczkowy smak, dlatego jest szczególnie polecana osobom, które zaczynają przygodę z piciem mate.
• Yerba paragwajska – Paragwaj jest dość małym producentem mate i dlatego odmiana ta nie jest zbyt powszechna w Europie. Paragwajskie rodzaje yerby są bardzo podobne do typu argentyńskiego, ale zawierają więcej pyłu. Narodowym napojem w Paragwaju jest cold mate lub mrożona mate (zwana terere), dlatego różne marki w tym regionie stworzyły mieszanki do parzenia na zimno.
• Yerba urugwajska – Urugwaj to kraj, w którym konsumuje się najwięcej mate w przeliczeniu na jednego mieszkańca. O dziwo, sami jej nie uprawiają, tylko sprowadzają roślinę z Brazylii. Mata urugwajska prawie nie zawiera łodyg, składa się z drobno posiekanych liści i pyłu. Wymaga trochę większej praktyki w jej przygotowaniu i ma mocniejszy smak niż inne rodzaje yerba mate.

To, na jaki gatunek yerby się zdecydujesz, zależy głównie od Twoich osobistych preferencji smakowych. Czysty, pradawny smak mate przeznaczony jest raczej dla prawdziwych koneserów tego naparu, którym niestraszna moc i charakterystyczna goryczka na wysokim poziomie.

Klasyczna czy z dodatkami? – inne typy yerba mate

Inny podział yerba mate obejmuje rozróżnienie w jej składzie. Jeśli chodzi o sam rodzaj suszu, można podzielić go na:

• con palo, czyli yerba mate z patyczkami – jest najbardziej wyważony, chroni przed zatykaniem się bombilli,
• sin palo, czyli susz bez gałązek – silniejszy, zawiera tylko liście i cząstki mate. Z tego powodu jego smak jest naturalnie mocniejszy i gorzki,
• BCP, czyli susz o zmniejszonej zawartości pyłu – zaparzona z niego yerba nie jest tak mocna i ma bardziej jednorodny smak podczas całej degustacji, warto jednak zauważyć, że pył w yerbie jest niezbędny, ponieważ to on po zaparzeniu daje najwięcej smaku oraz kofeiny.

Należy zaznaczyć, że niektóre rodzaje yerby są słabsze lub mocniejsze w smaku nie tylko ze względu na skład suszu lub jego pochodzenie, ale także obecność innych składników. Klasyczna 100% yerba mate to czysty susz ostrokrzewu paragwajskiego bez jakichkolwiek dodatków. Ostateczny smak zależy od zachowanych proporcji między liśćmi, patyczkami i pyłem, a także od cech plantacji, na której uprawiano roślinę (gleba, nasłonecznienie, otoczenie), czasu zbiorów, sposobu produkcji oraz okresu leżakowania. Dlatego gatunki yerba mate tak bardzo różnią się między sobą.

Z drugiej strony można skorzystać z właściwości yerba mate z przeróżnymi dodatkami. Mogą to być zioła, suszone owoce, kwiaty, naturalne esencje eteryczne i aromaty: od cytrusów (grejpfrut, cytryna, pomarańcza) po owoce leśne i tropikalne, a nawet przyprawy korzenne. Na przykład Kurupí Menta y Boldo to rodzaj yerby niezmiennie od lat wybierany przez Wojciecha Cejrowskiego. Ta mocno orzeźwiająca yerba z dodatkiem mięty pieprzowej i boldo jest przyjemna w smaku, z wyczuwalną, ale niezbyt mocną goryczką. Przyjemnie pobudza, rozjaśnia umysł i dodatkowo usprawnia trawienie oraz poprawia perystaltykę jelit.

Yerba mate – wartości odżywcze

Osoby, które piją herbatę i kawę, mogą nie zdawać sobie sprawy z tego, że napary z yerba mate są znacznie zdrowsze i mają większe wartości odżywcze. Według Narodowego Instytutu Yerba Mate (INYM) rocznie w Argentynie spożywa się 110 litrów yerba mate na osobę. I chociaż jest to napar preferowany przez Argentyńczyków, niewiele osób zdaje sobie sprawę z licznych zalet yerba mate.

Tymczasem jest to prawdziwa bomba odżywcza: dostarcza witaminę A, B1, B2 i C, a także wiele minerałów m.in. wapń, żelazo, potas, fosfor, cynk, selen, mangan, sód i cynk. Oprócz kofeiny yerba mate zawiera teobrominę (substancję o lekko pobudzającym działaniu znajdującą się również w kakao), teofilinę (obecną również w czarnej herbacie i guaranie), chlorofil, olejki eteryczne i wanilinę. Nie można zapomnieć o tym, że wartości odżywcze yerba mate tkwią także w garbnikach, kwasach fenolowych, flawonoidach, rutynie czy aminokwasach i kwasie foliowym. Te wszystkie składniki wpływają na właściwości zdrowotne yerba mate.

Właściwości zdrowotne yerba mate – zapobieganie chorobom

Napar z yerba mate zawiera silne związki, które w celach terapeutycznych były używane od czasów Indian Guarani. Jednak lecznicza moc yerba mate nie jest mitem – zalety jej spożywania zostały wielokrotnie udowodnione, potwierdzając jej skuteczność w zwalczaniu niektórych chorób.

Na przykład badania eksperymentalne przeprowadzone przez Wydział Przyrodniczy Uniwersytetu Buenos Aires wykazały, że yerba mate może przysłużyć się przedłużaniu życia neuronów u osób z chorobą Parkinsona. Okazuje się, że niektóre związki zawarte w yerba mate, takie jak teobromina i kwas chlorogenowy, mają silniejsze właściwości neuroprotekcyjne niż kofeina, co sugeruje, że mate może sprzyjać nie tylko w zapobieganiu chorobie Parkinsona, ale także w poprawie jej przebiegu w przyszłości.

Z kolei badanie opublikowane w czasopiśmie specjalistycznym „Journal of the American College of Nutrition” wykazuje, że regularne picie naparu z yerba mate może zmniejszyć ryzyko zachorowania na cukrzycę typu II – w niektórych przypadkach może nawet pomóc w jej zwalczaniu. Okazuje się, że yerba mate wspomaga utrzymanie właściwego poziomu tkanki tłuszczowej oraz cukru we krwi. Jeśli jej picie jest połączone z odpowiednim odżywianiem, może być również bardzo pomocna w obniżaniu poziomu lipidów, czyli złego cholesterolu (LDL) i trójglicerydów u osób w stanie przedcukrzycowym. Zmniejsza także ryzyko rozwoju chorób wieńcowych.

Dzięki pozytywnemu oddziaływaniu na tętnice, działanie yerba mate pomaga również zmniejszyć ryzyko zachorowania na miażdżycę i choroby sercowo-naczyniowe. Sprzyja zwiększaniu poziomu cholesterolu HDL znanego jako dobry cholesterol, który chroni przed zawałami serca. Polifenole zawarte w yerba mate wspomagają również ochronę tkanki mięśnia sercowego i zapobiegają śmierci komórek wywołanej ograniczeniem przepływu krwi w przypadłościach takich jak zawał serca.

Chociaż picie mate samo w sobie nie zapobiega bezpośrednio osteoporozie, badania wykazały również, że działa ona ochronnie na kości i pomaga w utrzymaniu ich gęstości. Sprzyja też ograniczaniu stresu oksydacyjnego, dzięki czemu właściwości yerby wspierają procesy przeciwzapalne, odpornościowe, przeciwgrzybiczne, przeciwobrzękowe, a nawet przeciwnowotworowe!

Pobudzające działanie yerba mate

Dzięki zawartości kofeiny (zwanej również „mateiną”) yerba mate pobudza i wspomaga koncentrację, co wpływa na lepsze wykonywanie codziennych czynności wymagających skupienia i zachowania optymalnego stanu czujności (jak nauka, praca czy aktywność fizyczna). W przeciwieństwie do kawy pobudzające działanie yerby jest dozowane w przyjemny sposób. Może to wynikać z faktu, że kofeina obecna w mate jest rozcieńczona w większej ilości wody i jest pobierana stopniowo.

Yerba mate jest również znacznie zdrowsza niż wszelkie napoje energetyczne i hipertoniczne. Jest napojem naturalnym, a jego działanie energetyczne pochodzi z samej natury, a nie ze sztucznego płynu wręcz przeładowanego cukrem. Energetyzujące właściwości yerby sprzyjają stymulacji neuronów i wspierają procesy aktywności mózgu, świadomą percepcję, pamięć i rozumowanie. Ponadto napar zawiera inne ksantyny, teobrominę i teofilinę, których działanie relaksujące pomaga regulować wszystkie układy organizmu. Wszystkie te informacje wskazują na to, że mate jest lepsza dla ciała i umysłu od innych napojów zawierających kofeinę, ponieważ działa w zdrowy , dwutorowy sposób: pobudzając i relaksując jednocześnie. Picie yerba mate przez cały dzień dodaje energii, ale jednocześnie wycisza. Ponadto nie wpływa niekorzystnie na jakość snu i wypoczynku.

Pozostałe zalety yerba mate

Na podstawie badań naukowych oraz wieków obserwacji yerba mate przypisuje się wiele niesamowitych korzyści . Warto, by ten naprawdę zdrowy napar stał się nieodzowną częścią każdego dnia. Czy to na śniadanie, po południu, czy podczas krótkiej przerwy w pracy – warto ją pić, ponieważ sprzyja:

• organizmowi w jego naturalnym procesie eliminacji odpadów i toksyn,
• opóźnieniu procesów starzenia,
• wzmocnieniu odporności,
• zwiększaniu jasność umysłu oraz poprawie pamięci i koncentracji,
• w problemach trawiennych,
• poprawie ogólnego samopoczucia, nastroju i snu,
• utracie zbędnych kilogramów: wywołuje uczucie sytości i zmniejsza apetyt,
• oczyszczaniu i odtruwaniu krwi,
• dostarczaniu wielu składników odżywczych, których serce potrzebuje do regeneracji,
• redukcji stresu,
• poprawie tempa regeneracji po treningu,
• zmniejszeniu skutków wyniszczających chorób,
• łagodzeniu objawów alergii,
• zachowaniu zdrowia psychicznego (dobrze wpływa na samopoczucie),
• uzyskaniu jędrniejszej i gładszej skóry.

Wyjątkowe właściwości zdrowotne yerba mate przyczyniają się do dbania o zdrowie przy jednoczesnym zachowaniu możliwości delektowania się pysznym napojem!